LEKTIRA SUBOTOM

Pola vijeka je od smrti Iva Andrića. Za to vrijeme pojavili su se u javnosti mnogi detalji iz života jugoslovenskog nobelovca koji su za života prećutkivani ili ukrivani. “Bilješke o Andriću” velikog crnogorskog pjesnika Radovana Zogovića su jedan od tih prećutanih zapisa koji na specifičan način odaju jednu stranu karaktera ovog nesporno velikog romanopisca.

Radovan Zogović
BILJŠKE O ANDRIĆU

S Ivom Andrićem kao piscem upoznao sam se prvi put na ljetnjem raspustu poslije trećeg razreda gimnazije, u svom selu, dobivši od rođaka-učitelja jednu obeskoričenu svesku Srpskog književnog glasnika, u kojoj sam našao i pročitao pripovijetku Ćorkan i Švabica. Ono što je Andrić tu pisao o ljudima i životu bosanske kasabe umnogome se podudaralo s mojim utiscima i iskustvom u polimskoj polumuslimanskoj varošici gdje sam učio, i zauvijek je ostalo u meni kao “samootkriće” i izraz nečega mog, kao želja da i sam napišem o tome u Beranama. Iva Andrića kao čovjeka, građanina i sugrađanina, mada sam u Beogradu živio od 1935. godine, bavio se književnošću, sarađivao u časopisima, sam uređivao jedan (Umetnost i kritika) i bio član redakcije dru­gog (Naša stvarnost), sretao se sa starijim i mlađim piscima, čitao na književnim večerima i držao javna predavanja, – upoznao sam tek poslije oslobođenja Beograda, ujesen 1944. godine.

U međuvremenu sam ipak imao jedan posredan susret s An­drićem kao građaninom i diplomatom.

U decembru 1937. pošto su nekako savladane mnogobroj­ne prepreke koje je činila policija, u Beogradu je osnovano an­tifašističko Udruženje naučnika, umjetnika i pisaca, za čijeg je počasnog predsjednika bio izabran Branislav Nušić – star i bo­lestan, jedva nalazeći daha da glasovno dovršava rečenice, on je na osnivačkoj skupštini održao oštar govor u prilog demokratiji i slobodi kao preduslovu svakog napretka i stvaralaštva, pogo­tovu umjetničkog. Izgledi za rad Udruženja, u sve zagušljivijoj atmosferi diktature koja se sve više vezivala za Hitlera i Musolinija, bili su sasvim loši – to su osnivači Udruženja jasno znali. Da sve bude još gore, ubrzo, tako reći nekoliko dana po osni­vanju Udruženja, umro je Nušić, koji je svojim ugledom, popu­larnošću i antifašističkim stavom u posljednjim godinama života mogao biti Udruženju kolika-tolika zaštita pred vladom i njenom policijom. Međutim, ni unutrašnje prilike Udruženja nijesu otpočetka bile dobre: njegov sekretar, nadrealist Matić, uopšte slab organizator, zadovoljniji kad intrigira nego kad radi, pomirio se s prvim policijskim smetnjama i potpuno umrtvio Udruženje. Za­to se polulegalni kulturni odbor, sastavljen od desetak intelektu­alaca, radnika i studenata, sa ciljem da kulturni život Beograda mijenja, pokreće i usmjerava prema shvatanjima Komunističke partije, bavio najednom od svojih sastanaka pitanjem kako da se Udruženje aktivizira, odnosno kako da se pronađu takvi oblici ak­tivnosti da ona, ipak, ostane progresivna, antifašistička, i daje po­licija odmah ne presiječe. Dan ili dva iza ovog sastanka Vojislav Vučković predložio je da Udruženje organizuje ciklus “kombinovanih priredaba” na Kolarčevom univerzitetu. Novina, “kombinovanost” tih priredaba sastojala bi se u tome što bi svaka bila posvećena jednom velikom djelu svjetske književnosti po kome je napisana opera, koje su ilustrovali majstori grafike i po kom je, po mogućnosti, snimljen film. Na priredbi bi se držalo po jed­no ili dva predavanja o tom književnom djelu i njegovu piscu, o operi i kompozitoru; zatim bi se čitali odlomci iz djela, izvodile bi se scene, dueti i arije iz opere, prikazali bi se odlomci iz filma ili, ako djelo nije filmovano, projekcije najboljih ilustracija; pred početak priredbe, u pauzama i na završetku prenosila bi se s gra­mofonskih ploča uvertira i orkestarske partije opere; sala bi bi­la ukrašena portretima autora i povećanim ilustracijama njegova djela. Za predavanja bi se angažovali kulturni radnici šire: manje kompromitovani komunisti, antifašisti u najširem smislu riječi, čak prosto – nefašisti; operske tačke izvodili bi članovi opere be­ogradskog Narodnog pozorišta. Sve to – takav sastav predavanja i izvođača, takva raznolikost, šarenilo, zabavnost priredaba – tre­balo je da policiju i zavara i prisili na popuštanje. Sjedjeti skrštenih ruku nije se smjelo – nije se moglo dopustiti umrtvljenje tek osnovanog ovakvog udruženja.

                                        – Nastaviće se-

Prch.me